In de vorige colleges hebben we gezien dat vrouwen een essentiële rol hebben gespeeld in de samenleving en daarmee ook in het vervaardigen van kunstwerken. Vanaf ca. 6500 BC hebben vrouwen de keramiektraditie ontdekt en toegepast op grote schaal. Ze hebben potten, schalen, vazen en Venusbeelden gecreëerd waarbij het centrale thema de cyclus van het leven is. Dit is duidelijk zichtbaar in de cyclische patronen op het aardewerk en ook in de symboliek van dieren zoals vogels en slangen in hun regenererende functie. Deze cyclische patronen zijn tot op de dag van vandaag aanwezig in onze westerse samenleving, alleen is de betekenis niet altijd voor iedereen duidelijk. Dat komt omdat de traditionele (kunst)geschiedenis de klassieke oudheid nog steeds ziet als de bakermat van onze westerse beschaving en niet terugkijkt naar prehistorische culturen. Daardoor is het overduidelijke verband niet meer zichtbaar. Helaas wordt er nog steeds vooral naar het verleden gekeken vanuit een dominant en hiërarchisch oftewel lineair gericht referentiekader.
De overeenkomst tussen de beeldtaal uit Oud Europa (ca. 5000 BC) en de Cycladen (ca. 2800 BC) is overduidelijk. Het volle vrouwelijke onderlichaam en het fallische hoofd – symbool voor het vrouwelijke en het mannelijke – zorgen samen voor de continuering van het leven. Toch wordt het Cycladische beeld nog steeds aangeduid als een ‘viool-figuur’.
Ook een eiland als Kreta en haar Minoïsche kunst wordt nog steeds vanuit een lineair perspectief benaderd. Lees meer in mijn artikel Kreta, het einde van Oud Europa (daar staat ook een interessante documentaire over het Minoïsche Kreta): http://oudeuropa.wordpress.com/2013/10/23/kreta-het-einde-van-oud-europa/
De geometrische stijl in de Griekse kunst is zo genoemd omdat men de patronen niet kon thuisbrengen en uitsluitend voor decoratie aanzag. Toch kunnen we ook hier een duidelijke parallel waarnemen tussen de beeldtaal uit Oud Europa en de zogenaamde geometrische motieven op het Griekse keramiek uit de 9e tot 6e eeuw BC.
Met de expansiedrift van de Grieken ontstond een groot en machtig rijk. Hoe meer de dominantie toenam, hoe patriarchaler de samenleving ook werd. In de 4e eeuw BC is het beeld van de ideale vrouw geboren, een beeld waar we tot op de dag van vandaag mee geconfronteerd worden: https://herstoryofart.wordpress.com/2013/10/23/het-vrouwbeeld-verandert-in-de-4e-eeuw-bc-en-de-ideale-vrouw-wordt-geboren/
De kunstenaar in de klassieke oudheid werd gezien als een persoon die een ambacht uitoefende waarbij men iets met de handen maakte en waarvoor werd betaald. Daardoor genoten kunstenaars veel minder aanzien dan dichters en musici en maakten zij ook geen deel uit van de beoefenaars van de vrije kunsten. We kunnen stellen dat we ongeveer evenveel mannelijke als vrouwelijke kunstenaars uit de Griekse oudheid bij naam kennen. Echter, de canon van de westerse kunstgeschiedenis die in de 19e eeuw voor het eerst werd geformuleerd, heeft de man als scheppend genie naar voren geschoven en daarmee onze blik vertroebeld.
De Etrusken (een verzamelnaam voor verschillende culturen) waren oorspronkelijke egalitaire samenlevingen die existeerden te midden van de dominante Grieken en Romeinen. Veel van de tradities uit neolithische tijden zijn nog terug te vinden bij de Etrusken. Lees in ‘Herstory of Art’ het hoofdstuk over ‘Vrouwen van aanzien in de Etruskische cultuur’ (pag. 60-64).
We mogen concluderen dat er in de klassieke oudheid evenredig veel mannen als vrouwen zich hebben beziggehouden met het creëren van kunst. Dat ze ieder vanuit hun eigen belevingswereld schilderden, toont bovenstaande afbeelding goed aan. Inmiddels zijn we in de ons bekende tijden van hiërarchie en macht terecht gekomen en is het overduidelijk dat daar ook de macht over vrouwen toe gerekend kan worden.
Lees meer over preklassieke en klassieke kunst in ‘Herstory of Art’ pagina 45-70.
© Karin Haanappel
Uit het boek Herstory of Art door Karin Haanappel
Meer informatie: www.herstoryofart.nl
Herstory of Art 